Woensdag 2 oktober organiseerde de SIG Media & Education de bijeenkomst "Via reflectie naar de toekomst – 20 jaar streaming media". Hoger onderwijs zonder streaming media is bijna niet meer voor te stellen. Sinds de intrede hiervan aan het einde van de vorige eeuw zijn al verschillende obstakels overwonnen. Uitdaging rondom het didactisch inpassen van streaming media blijven echter bestaan. Deze terugblik op het afgelopen 20 jaar trok veel oudgedienden van de SIG er was dan ook veel expertise en historisch besef in de zaal aanwezig.

De opname van de bijeenkomst is hier te vinden. (met dank aan Elly Langewis).

Hans Bronkhorst trapte de bijeenkomst af met een persoonlijke terugblik op 20 jaar streaming media. Dat begon met teleleren bij Wageningen Universiteit. Opnames op casettebandjes als voorlopers van de huidige podcasts, waarbij een PowerPoint presentatie gesynchroniseerd kon worden met de audio. Met projecten zoals Triple L (Live events als Leerobjecten voor Leeromgevingen) en OASE Weblectures.nl onder de vlag van SURF brak een nieuw tijdperk aan, waarin het niet langer "klooien in je eentje" was, maar waarin hoger onderwijsinstellingen gezamenlijk op gingen trekken. De SIG Media & Education is ontstaan in 2013 door het samengaan van de community Webstroom (opgericht in 2000; ondersteuning video in het onderwijs) en de community Weblectures (opgericht in 2008; streaming van weblectures). Hans heeft als voorzitter enkele jaren aan het roer gestaan van deze SIG.

Vervolgens werd gezamenlijk een tijdlijn gemaakt van 20 jaar streaming media in het Nederlands hoger onderwijs. Hiertoe werd per 5 jaar geïnventariseerd waar de aanwezige instelling zich wat betreft techniek, didactiek en beleid op het gebied van streaming media mee bezig hielden.De volgorde techniek, didactiek en beleid bleek ook de route en volgorde die door de meeste onderwijsinstellingen is gevolgd. De verschuiving in de aandacht van techniek naar didactiek naar mate de tijd en ervaring vordert bleek ook uit deze tijdlijn.

Anke Pesch (directeur LIMEL, KU Leuven) onderstreepte het belang van video binnen online en/of activerend onderwijs. Anke liet deze video zien waarin rector Luc Sels, vicerector onderwijsbeleid Tine Baelman en vicerector educatieve technologie Piet Desmet aan het woord komen. Hierin wordt duidelijk hoe KU Leuven op basis van wetenschappelijk onderzoek actief leren in haar strategisch plan omarmd met "Future-Oriented Education". Activerend onderwijs staat niet alleen hoog op beleidsagenda van KU Leuven maar ook bij de Vlaamse overheid. Daarnaast wordt ingezet op educatieve technologie met "Going Digital". Naast video heeft KU Leuven ook digitaal toetsen, open leermateriaal, learning labs en learning analytics in haar strategisch plan opgenomen.

Met behulp van een Padlet wordt onder de deelnemers geïnventariseerd welke rol streaming media spelen in curriculumontwerp, hoe docenten worden ondersteund, hoe studenten worden ondersteund en welke extra investeringen (los van techniek) er worden gedaan binnen hun instelling om het gebruik van video te stimuleren. Anke concludeert dat beleid helpt om het gebruik van video in het onderwijs te bevorderen, hierdoor komen ondersteuning en extra voorzieningen beschikbaar.

Zac Woolfit (onderzoeker verbonden aan lectoraat Leaching, Learning and Technology, InHolland) biedt een doorkijkje naar het jaar 2040, met ontwikkelingen zoals:

• Gezichtsherkenning die aan de hand van micro-uitdrukkingen kan bepalen of de student de lesstof begrijpt;
• Geavanceerde algoritmes voor adaptief leren;
• Instant vertalen van gesproken woord;
• En virtuele leerervaringen (AR/VR) waar je helemaal in op kunt gaan.

Zac introduceert Renée Filius (hoofd onderwijsbeleid Universiteit Utrecht), zij heeft onderzoek gedaan naar de rol van peer feedback op diepgaand leren binnen online onderwijs. Renée deelt mooie inzichten uit haar promotieonderzoek "Peer feedback to promote deep learning in online education : Unraveling the process". Diepgaand leren is belangrijk omdat het helpt bij het opleiden van studenten tot zelfstandige kritische burgers die bij kunnen dragen aan het vinden voor oplossingen van maatschappelijke problemen. Al een aantal jaar zijn er twee ontwikkelingen die een bedreiging kunnen vormen voor diepgaand leren. Het aantal studenten in het hoger onderwijs neemt toe, niet alleen totaal aantal, maar ook in aantal per docent. Tegelijkertijd zien we een toenemende voorkeur voor online onderwijs, o.a. ingegeven door de voorkeur van studenten en de flexibiliteit waar een leven lang ontwikkelen om vraagt. Daarom heeft Renée onderzocht in hoeverre docenten diepgaand leren kunnen stimuleren in het online onderwijs.

1. Sociale interactie is een voorwaarde voor diepgang leren: in online onderwijs blijken veel mogelijkheden voor interactie te zijn en veel interactie in kleinschalig online onderwijs is sociaal van aard. Echter, communicatie online is veelal asynchroon van aan aard, wat uitdagingen met zich mee brengt voor docenten.
2. Uitdagingen waarvoor docenten staan bij het ontwerpen en uitvoeren van online onderwijs zijn:

• Samenhang tussen leeractiviteiten creëren;
• Inzicht krijgen in wat studenten nodig hebben, bij gebrek aan (frequent) face-to-face contact;
• Aanpassingsvermogen in didaktiek behouden;
• Sociale cohesie waarborgen;
• Dialoog faciliteren.

3. (Asynchrone) peerfeedback leidt tot diepgaand leren, omdat studenten geneigd zijn de feedback van medestudenten in twijfel te trekken. Zij denken daardoor langer na over peer feedback dan over feedback van docenten. Verder blijkt uit Renées onderzoek dat studenten net zo veel leren van het ontvangen als van het geven van feedback.

Onderstaand figuur vat het onderzoek van Renée samen.

Vanuit de zaal kwam de vraag wat het voor instellingen zo lastig maakt om de ondersteuning voor docenten bij het ontwerpen en verzorgen van online onderwijs te bieden. Volgens Renée, is het belang van online onderwijs lange tijd onderschat. Voor face-to-face onderwijs worden docenten getraind met een basis kwalificatie onderwijs (BKO). Van docenten wordt verwacht dat ze daarmee dan ook in staat zijn online onderwijs kunnen verzorgen. Echter, online onderwijs is echt anders, het vraagt om een andere didactiek en andere onderwijs-/werkvormen dan klassikaal onderwijs. Werkvormen die in de klas goed werken, werken soms niet online. Renée schreef hier ook een artikeltje over voor het NRC met als titel "Online onderwijs is geen videokopie van de klas". Vervolgens werd de vraag aan de deelnemers voorgelegd hoe video ingezet kan worden voor (peer)feedback. De reactie die hierop kwamen zijn hier te vinden. Renée reflecteert met het publiek op deze ideeën.

Zac bespreekt de input uit de zaal die binnen is gekomen op de vraag "Hoe kunnen we samenwerking van de instellingen vormgeven binnen deze SIG?" middels dezelfde Padlet. Wat hierin naar voren komt is de wens om online kennis te kunnen delen en elkaar te kunnen vinden. Vraag is of de bijeenkomsten die de SIG Meda\ia & Education organiseert (we streven naar vier per jaar) voldoende zijn en voorzien in deze behoefte of dat dit ook ondersteund moet worden door een online platform. Een andere opmerking had betrekking op de vindbaarheid van de SIGs. Annette Peet (projectmanager bij SURF) kon melden dat SURF momenteel werkt aan het migreren van SURF Space, het huidige online platform van de SIGs, naar een platform dat beter integreert met de website van SURF. Hierdoor zullen de SIGs beter vindbaar worden.

Martijn Hoeke constateert in de wrap-up dat terugkijkend naar het verleden, veel van de uitdagingen die toen speelden nog steeds actueel lijken. Natuurlijk is er op technische gebied grote vooruitgang geboekt en is deze techniek inmiddels mainstream geworden. Vraagstukken die we zagen in projecten zoals Triple L rondom inzet/inpassing van video in het onderwijs, het hergebruik en het delen ervan blijven actuele thema's. Het delen van open leermaterialen heeft natuurlijk ook de aandacht van SURF. Annette Peet licht het zoekportaal voor open leermaterialen toe dat binnenkort zal worden gelanceerd.

De SIG herkent de behoefte voor een online platform voor de community om ervaringen en kennis uit te wisselen, en houdt de ontwikkelingen rondom het vernieuwde SURF Space dan ook in de gaten. Overigens kent onze SIG  reeds een LinkedIn-groep. Nog geen lid? Meld je dan hiervoor aan.